‘’Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de mooiste van het land?’’ Het sprookje van Sneeuwwitje heeft een personage dat veel overeenkomst vertoont met de narcistische moeder: de boosaardige koningin. In het sprookje is het de stiefmoeder van Sneeuwwitje, die het niet kan verdragen als iemand mooier of beter is dan zij. Zonder scrupules als ze is, doet ze er alles aan om het meisje uit de weg te ruimen.
Narcistische moeders
Nu is het sprookje natuurlijk wat kort door de bocht, zoals de meeste sprookjes: de meeste narcistische moeders vermoorden hun kinderen niet letterlijk. Psychologisch echter zijn er veel overeenkomsten. Want narcistische moeders willen boven alles de mooiste, leukste, interessantste, of zelfs de zieligste zijn – ten koste van hun eigen kinderen. Als alles maar om hen draait.
Ware gezicht
In de praktijk merk ik, dat het voor volwassenen kinderen van narcistische moeders vaak enorm moeilijk is de waarheid van hun jeugd onder ogen te zien. Het kan jaren duren voordat alle schellen van de ogen gevallen zijn en alle kwartjes gevallen. Hier zijn verschillende redenen voor.
Overleven
Allereerst is het voor kinderen zeer bedreigend te moeten erkennen dat hun moeder, hun bron van voeding, veiligheid, en liefde hen feitelijk niet goed gezind is. Sommige narcistische moeders kunnen, als er niemand kijkt, ontzettend lelijk doen. Sommige voelen af en toe zelfs zo’n haat voor hun kinderen dat het voor het kind bijna tastbaar is – dat is voor een kind doodeng.
Geweld
En helaas zijn sommigen niet te beroerd het kind daadwerkelijk psychologisch of fysiek te mishandelen – knijpen, stiekem slaan, hun haar verknippen, aandacht onthouden, expres lelijke kleding voor hen kopen, hobby’s en vriendschappen saboteren, in de kast opsluiten of ’s avonds op straat zetten in de kou, dreigen met het kindertehuis, voedsel onthouden, en ernstiger vormen van mishandeling.
Verdringing
Het kind verdringt deze ervaringen vaak om vooral de leuke moeder te blijven zien: dat is veilig. Die nare moeder, die wordt snel weggestopt. En als de nare moeder de overhand heeft, sluit het kind zich vaak af, dissocieert, vlucht in de fantasie om het niet te hoeven voelen: dat is de enige vluchtroute. De ervaringen worden vervolgens vergeten – vooralsnog.
Prijs
Maar het kind betaalt hiervoor een hoge prijs – om de narcistische moeder als goed te kunnen blijven zien, moeten ze zichzelf als slecht waarnemen. Er kan immers maar één de leukste zijn. Als moeder de mooie, goede en heilige is, heeft ze gelijk en is het kind de lelijke, minderwaardige, slechte, egoïstische – het kind raakt hierdoor een deel van haar zelfgevoel, identiteit en eigenwaarde kwijt.
Charisma
Narcistische moeders hebben, zoals veel narcisten, soms verbijsterend veel charisma. Ze kunnen als ze willen zeer charmant doen, en zijn soms zeer aantrekkelijk. Daardoor is het nog moeilijker te geloven dat onder dat mooie masker een uiterst manipulatieve dame zit zonder enige empathie en zonder mededogen. Een dame die haar kinderen nog liever psychologisch kapot maakt dan dat ze ze ziet slagen, ze boven zich uit ziet stijgen – of uit ziet vliegen.
Infuus, afvalbak en pronkstuk
De kinderen van échte narcistische moeders hebben voor haar maar één echte functie: als bron van bewondering, aandacht en energie, als afvalbak om hun eigen, diep verborgen minderwaardigheidsgevoelens in te dumpen, als boksbal om haar woede op af te reageren, en als het zo uitkomt als pronkstuk. Deze tegenstrijdige motieven kunnen zich op één dag achter elkaar afwisselen.
Verwarring
Dat is voor een kind ongelofelijk verwarrend. ‘’Wees mijn bron van voeding, bewonder mij, heb aandacht voor mij.’’ ‘’Je kan ook niks. Met dat kapsel lijk je nog dikker.’’ En: ‘’Doe eens leuk, vertoon je kunstje (oftewel: laat eens zien wat een geslaagde moeder ik ben).’’
De waarheid is dat alles in dienst staat van de moeder – waarbij de waarheid net zo makkelijk wordt verbogen, of juist als wapen gebruikt. Gekmakend? Inderdaad.
Openlijk versus verborgen narcistische moeders
Er is een flink verschil tussen extraverte, openlijk narcistische moeders, en introverte, verborgen narcistische moeders. De eerste zijn herkenbaarder omdat ze veel openlijker zijn in hun uitingen van: ‘’Ik ben de leukste,’’ ‘’Kijk naar mij,’’ ‘’Hoe waag je het succesvol te zijn, denk maar niet dat jij iets voorstelt.’’
Verborgen narcistische moeders
Verborgen narcistische moeders zijn moeilijker te herkennen. Hun narcisme uit zich veel vaker in slachtoffergedrag. Ze zijn er meesters in hun zieligheid te gebruiken om te manipuleren en hun kinderen hun leven lang op ongezonde manier aan zich te binden. Niet door liefde en aandacht te geven en te ontvangen, maar door de ander zich schuldig te laten voelen en ze voor hun karretje te spannen.
Schuldgevoel kweken
Verborgen narcistische moeders weigeren simpelweg de verantwoordelijkheid op zich te nemen voor hun eigen welzijn, geluk, gezondheid, zelfs amusement – dat moet de ander doen. Ook al zijn ze tachtig, ze gedragen zich nog steeds als zielige maar veeleisende kinderen. Hun favoriete middel is manipulatie, insinuatie (‘’Je belt ook nooit, ik ben zeker niet belangrijk genoeg voor je.’’) en regeren door de ander een schuldgevoel te bezorgen. Maar als ze niet krijgen wat ze willen, kunnen ze net als de openlijk narcistische moeders in venijnige en onredelijke woede of zelfs razernij ontsteken.
Omgaan met narcistische moeders
Het is van het grootste belang om, als je aan het genezen bent van een jeugd die beheerst werd door een narcistische ouder, hele duidelijke grenzen te stellen en je daar ook aan te houden. Sommige narcistische ouders zijn zo destructief, dat hun volwassenen kinderen er voor kiezen ze helemaal uit hun leven te bannen. Soms is het mogelijk een mate van contact te houden, maar met duidelijke voorwaarden en grenzen.
Gevolgen van narcistisch misbruik
Genezen van narcistisch misbruik door een vader of moeder is vaak een lange weg: we zijn onze hele jeugd, pubertijd en zelfs in onze volwassenheid geconditioneerd, gemanipuleerd, en psychologisch bewerkt. We voelen ons angstig of schuldig als we succesvol dreigen te zijn, gelukkig te zijn of te stralen. We hebben de neiging ons op te offeren en narcistische partners en vrienden aan te blijven trekken.
Genezen van narcistisch misbruik
Gelukkig is het, als we zelf geen ernstige stoornis hebben ontwikkeld, mogelijk onszelf van narcistisch misbruik te genezen. Ons innerlijke kind is verbazingwekkend veerkrachtig. Het deel van ons dat authentiek en zonder vrees zichzelf is, en vol vreugde is, is soms diep weggestopt maar altijd op te graven. De gekwetste, verwarde en gewonde kinddelen zijn te helpen met verschillende therapievormen, zelfzorg en zelfontwikkeling.
Ware zelf
Het belangrijkste daarbij is om de waarheid van onze jeugd onder ogen te durven zien. De moeder, en daarmee onszelf, te durven zien zoals we werkelijk zijn. Onze gevoelens, onze angst en pijn, ons lichaam vertellen daarbij het ware verhaal. We zijn misschien in de war gebracht door de tegenstrijdige verhalen van de boze koningin, maar diep van binnen, onder de wonden die geslagen zijn hebben we een stralend juweel. Dat is onze waarheid en ons ware zelf. Soms moeten we diep graven om haar op te halen, maar ze is er altijd.
© drs. Wendy Gillissen, 2018
Het is niet toegestaan (delen van) het artikel over te nemen zonder toestemming van de auteur. Delen via de social media knoppen van deze site natuurlijk wel, graag zelfs! Fijn dat je mijn copyright respecteert.